Op het eerste gezicht lijkt de constructie van een catamaran eenvoudig: twee opblaasbare drijvers en een frame ertussen. Echter, deze weinige basiselementen hebben talloze specifieke nuances, waarvan kennis essentieel is voor iedereen die enthousiast raakt over catamaranexpedities. Met de juiste informatie is het gemakkelijker om het juiste vaartuig voor je doel te kiezen, een bestaande catamaran te verbeteren of deze tijdens een tocht te repareren.
Klaar voor de tocht
Catamarans, onder dezelfde naam verenigd, hebben verschillende gebruiksdoelen, variërend van ontspannen ‘matrastochtjes’ tot het bedwingen van rivieren in de zwaarste 6e gevarencategorie ( een lijst met indrukwekkende en minder imponerende rivieren voor tochten is beschikbaar ). Elke fabrikant benadert kwesties van comfort en veiligheid op een andere manier, wat tot uiting komt in de constructie van frames, drijvers en zitplaatsen.
Een goed begrip van alle nuances en kenmerken kan niet worden verkregen door alleen de handleiding van het vaartuig te lezen. In dit artikel probeer ik de constructie van toeristische catamarans in detail te belichten.
Constructie van drijvers
De drijvers zijn het belangrijkste onderdeel van het vaartuig. Ze bepalen de stabiliteit, draagkracht en vaareigenschappen. Er zijn twee hoofdtypen drijvers: eenlaags en tweelaags.
Zoals de naam al aangeeft, verwijst dit naar het aantal lagen van het materiaal waaruit elke drijver is samengesteld: een luchtdichte container zonder interne ballon of een tweelaagse constructie, waarbij een robuuste buitenschaal de opblaasbare binnenballon beschermt.
Beide typen hebben hun voor- en nadelen en helaas zijn ze omgeven door enkele mythen, gedeeltelijk veroorzaakt door fabrikanten.
Eenlagige drijvers
Lichter, compacter en snel in elkaar te zetten. Drijvers gemaakt van kwalitatief PVC-materiaal zijn even betrouwbaar als hun tweelaagse tegenhangers. Het productieproces versterkt de verbindingen, en indien nodig kan een speciale reparatiepleister effectief zijn werk doen, zelfs in het veld. Repareren van een mono-constructie in een buitenomgeving is eenvoudiger.
Mono-drijvers zijn ook onderverdeeld in interne secties, zodat schade aan één sectie het vaartuig niet onmiddellijk tot zinken brengt. Goede materialen voor eenlagige drijvers zijn onder andere Duitse stoffen zoals VALMEX Boat Mainstream 1000 g/m² en Powerstream 1200 g/m², evenals HEYTex Boat H5559 1200 g/m².
Valmex Boat Mehler-stof voor drijvers. Valmex 1200 gram
Het enige nadeel van eenlagige drijvers is dat het juiste materiaal voor de productie ervan duurder is dan dat voor tweelaagse drijvers. Dit maakt massaproductie minder rendabel.
Tweelaagse drijvers
Een luchtdichte opblaasbare binnenlaag bevindt zich binnen een robuuste buitenschaal. Deze drijvers zijn zwaarder in droog gewicht, en na de tocht voegt water in de intermediaire ruimte nog extra gewicht toe. Ze zijn veel moeilijker te drogen en goed in elkaar te zetten – dit kan enkele uren duren. Ze nemen meer ruimte in tijdens opslag en zijn even gevoelig voor beschadigingen als mono-drijvers.
De binnenlaag is gemaakt van lichtgewicht materiaal met gemiddelde sterkte. Om onnodige plooien te voorkomen, volgt de binnenlaag grotendeels de vorm van de buitenschaal, maar is langer. Hierdoor wordt de ballon niet volledig opgeblazen, wat de druk op de naden vermindert. De beste materialen voor zulke binnenlagen zijn de Finse Viniplan 6331 boat 550 g/m² en VALMEX Boat Life Raft 7326 500 g/m².
Reparatieset MEHLER PLASTEL® boat TE 70
Voor reparatie hebben PVC-materiaal PLASTEL boat TE 90 en TE 70 zich goed bewezen: uitstekend hechtvermogen met een scheursterkte van 2800/2800N per 5 cm strook. Lijm is echter complexer; fabrieken gebruiken tweekomponentenlijm. Een compromisoptie is de Franse BOSTIK-lijm.
Vorm van drijvers
De drijvers van de eerste catamarans hadden een eenvoudige sigaarvorm. Het naaien daarvan is eenvoudig, en het vergroten van het volume kan desgewenst worden aangepast met minimale berekeningen.
Op een vaartuig met zulke drijvers is het handig om een dek of toebehoren voor een motor of zeil te bevestigen. Daarom zijn “worstachtige” catamarans de beste keuze voor toeristen die niet op zoek zijn naar extreme avonturen.
Drijvers van het type 'kameel'
Sportieve tweepersoonsmodellen worden vaak in een “kameel”-stijl genaaid. Deze naam danken ze aan de uitstulpingen (“bulten”) op de voor- en achterkant. Het middendeel, waar de peddelaars en bagage zich bevinden, is verlaagd. Hierdoor wordt het zwaartepunt van het vaartuig verlaagd, wat bijdraagt aan meer stabiliteit en betere bestuurbaarheid. Bovendien bieden de “bulten” enige bescherming aan de sporters tegen inkomende golven.
Aantal secties
De binnenste luchtkamers worden vaak voorzien van schotten die ze in meerdere onafhankelijke secties verdelen. Dit verhoogt het gewicht van de catamaran en bij het in elkaar zetten moet elke sectie apart worden opgeblazen. Maar zelfs als het schip een lek oploopt, blijft er in de luchtkamer voldoende lucht over, waardoor de roeiers op tijd het schip naar de oever kunnen brengen.
Volume
Een belangrijke eigenschap die de draagkracht van het schip en zijn vermogen om obstakels te overwinnen beïnvloedt. Een grote drijver kan gemakkelijk gematigd complexe stroomversnellingen passeren en, bij een goed getraind team, zelfs gevaarlijke schuimende kolken trotseren. Zo’n catamaran wordt niet omvergeworpen door stevige golven en onderscheidt zich, kortom, door uitzonderlijke stabiliteit in dergelijke situaties.
Draagvermogen van catamarans op basis van het volume van de gondels. Maximaal gewicht voor Ureks Turist-1: 350 kg, voor Bereg K6: 1700 kg.
Hoe groter het volume van de luchtkamers, hoe minder manoeuvreerbaar het schip is. Daarom presteert een zwaarbeladen catamaran minder goed in secties waar precisiewerk vereist is, zoals bij slalomroutes.
Extra kenmerken
- Openingen voor luchtkamers kunnen verschillende uitvoeringen hebben, zoals een zelfsluitend ventiel (modellen van “Raftmaster”), een ritssluiting (“Baseg”) of scharnieren (“Svarog”).
- Bevestigingen van langsbalken. Bij sommige schepen wordt het frame “met veters vastgemaakt”, waarvoor aan de zijkanten van de luchtkamers speciale kammen met zeilringen zitten, waar een touw wordt doorheen gehaald. Dit type bevestiging heeft een nadeel: het touw kan gemakkelijk breken, bijvoorbeeld bij een botsing met een rots. Daarom bieden veel fabrikanten een ander systeem aan: een gleuf langs de luchtkamer. Dit is vaak alleen compatibel met het oorspronkelijke frame, waardoor het lastig kan zijn om een beschadigde buis te vervangen, bijvoorbeeld door een houten lat. Daarom combineren sommige fabrikanten beide systemen: gleuf en kammen.
- Vakken en handgrepen. Voor het gemak zijn er op de luchtkamers vakken aangebracht voor een werptouw, pomp of reparatieset, evenals speciale handgrepen waarmee het schip kan worden opgetild of waaraan men zich kan vasthouden als men in het water ligt.
- Maatwerk. Fabrikanten bieden standaardmodellen aan, maar velen zijn bereid wijzigingen aan te brengen op verzoek van de klant. Bijvoorbeeld, als er geen schotten in de luchtkamers zitten, kunnen deze worden ingebouwd, of kan er een sterker bodemmateriaal worden gekozen. Sommigen willen grotere stootranden, extra versterking van de naden of meer handgrepen. Dergelijke aanpassingen maken het mogelijk een vaarmiddel op maat te creëren.
Frame
Niet minder belangrijk is het frame, dat de stevigheid van de hele constructie beïnvloedt. Het frame van een catamaran moet licht, betrouwbaar en sterk zijn, zodat het niet breekt bij botsingen. Deze eigenschappen worden op verschillende manieren bereikt. Laten we beginnen met het juiste materiaal voor het frame.
Materiaal
Duraluminium wordt vaker gebruikt dan andere legeringen. Vooral D16T-buizen worden aanbevolen, omdat ze de beste verhouding tussen sterkte en gewicht bieden. Af en toe komen titanium frames voor, maar deze zijn vrij kwetsbaar en eerder een uitzondering op de regel.
Hout. Bij extreme tochten waarbij een lange wandeling nodig is, kiezen veel toeristen ervoor om het frame ter plekke te bouwen uit lokaal hout. Dit is uiteraard alleen mogelijk in gebieden waar geschikte jonge bomen beschikbaar zijn.
Houten frame voor een catamaran
Het werken met hout kost meer tijd dan het opbouwen van een origineel frame, maar het bespaart aanzienlijk op het gewicht van de apparatuur die meegetorst moet worden. Een goed ontworpen houten constructie is sterk en niet al te zwaar, waardoor vrijwel alle hindernissen kunnen worden overwonnen die binnen de mogelijkheden van het team liggen. Hout is ook een uitkomst voor wie schade heeft, omdat andere reparatieopties op de rivier vaak niet beschikbaar zijn.
Vorm en lengte
- Standaard frame – Dit bestaat uit rechte stukken buis die met elkaar verbonden zijn. De langsbalken worden aan de zijkanten van de luchtkamers bevestigd en met dwarsbalken verbonden. Sommige “kameel”-catamarans hebben een speciale buis onder de zitplaatsen die zorgt voor een vlak platform onder de knieën van de roeier. De uiteinden ervan worden vastgezet onder de dwarsbalken.
- Gebogen buizen. Er zijn catamaranmodellen met gebogen buizen, zoals de “Argut” van Triton. Deze frametechniek verbetert de vorm van de luchtkamer en verhoogt de constructiesterkte, maar heeft ook nadelen. Een daarvan is dat een gebogen frame onderweg niet gerepareerd kan worden.
- Lange langsbalken zijn er in twee uitvoeringen: rechte buizen en gebogen buizen. Deze vergroten de stijfheid van de constructie, waardoor de catamaran beter koers houdt en stevig door de stroom kan snijden. Bij een val in een draaikolk met een steile afgifte kunnen stijve neuzen echter diep duiken, waardoor het schip een neusstand kan maken. Aan de andere kant kan een stijve achterkant die onder een stroming terechtkomt de kracht overbrengen naar het hele frame, wat opnieuw kan leiden tot een kaarsstand van de achterzijde.
- Korte langsbalken zijn altijd recht. De uiteinden van de neus en achterkant van dergelijke catamarans blijven flexibel. In draaikolken komen de neuzen boven water, wat voorkomt dat het schip kantelt, terwijl de achterkant door de stroming wordt ondergedompeld en eruit wordt geduwd. Deze stabiliteit in draaikolken komt echter ten koste van een verminderde wendbaarheid.
Methoden voor het monteren van het frame
Stijve boutverbinding. De dwarsbalken en langsliggers worden samengehouden met bouten, waardoor het frame stevig wordt. De catamaran reageert hierbij direct op de acties van de bemanning en is zeer wendbaar. Echter, dit soort frame is minder bestand tegen vervormingsbelasting.
Andere nadelen van dit type verbinding: bouten kunnen verbuigen, wat de montage en demontage bemoeilijkt, en ze kunnen soms kwijtraken. Daarom is het handig om voor een catamaran met een stijf frame enkele spanbanden in de reparatieset mee te nemen.
Methoden voor het monteren van het frame. Bout en flexibele verbinding
Flexibele verbinding met spanbanden. Bij dit type verbinding is het eenvoudiger om het frame te monteren: als verbindende elementen worden speciale elastieken met een aluminium sluiting gebruikt, vastgezet met een manchetklem. Een andere optie is het gebruik van gewone rubberstrips, bijvoorbeeld gesneden uit oude autobanden. Er zijn zelfs gevallen gezien waarin een bamboeframe enkel met ducttape aan elkaar werd bevestigd.
Een frame met spanbanden is flexibel, kan aanzienlijke vervormingen verdragen en absorbeert de energie van schokken. Toch reageert de boot iets vertraagd op acties van de roeiers.
Vaste en demontabele dwarsbalken
De langsliggers zijn lang en worden daarom meestal in twee delen gesplitst. Dit heeft geen invloed op de sterkte van het frame, omdat op deze verbindingspunten weinig spanning staat. Voor dwarsbalken daarentegen, die aan verschillende soorten belastingen worden blootgesteld, ligt het anders.
Een vaste balk is betrouwbaarder dan een demontabele, maar krachtige stromingen kunnen alles breken. Het heeft daarom weinig zin om jezelf te beroven van gemak.
Demontabele dwarsbalken. De keuze voor een demontabel ontwerp is vooral ingegeven door praktisch gemak en strengere bagageregels tijdens transport. Veel reizigers hebben hiervoor gekozen: een pakket met roeispanen en een frame is korter en past gemakkelijk op een bagagerek. Dit vergemakkelijkt het transport, maar maakt de montage ingewikkelder en verhoogt het risico op het afknappen van bouten bij obstakels die uit het water steken.
Over het algemeen wint deze constructie aan populariteit, en op waterwegen zie je steeds vaker boten met demontabele dwarsbalken. Sommige gebruikers hebben bedacht het verbindingspunt te verschuiven van het midden naar dichter bij de drijver, waar de belasting op het frame minder is.
Zitplaatsen
Het aantal zitplaatsen moet idealiter gelijk zijn aan het aantal roeiers en een veelvoud van twee, omdat de bemanning gelijk verdeeld wordt over beide drijvers. Andere opties zijn echter ook mogelijk: op bijvoorbeeld de “Letse tweezitter” bevinden de zitplaatsen zich tussen de gondels.
Bij ontspannen tochten kunnen passagiers ook op rugzakken plaatsnemen. Op uitdagendere routes moeten de zitplaatsen veiligheid en comfort garanderen. Daarom worden ze vooraf aan de buitenbekleding genaaid of stevig op hun plaats bevestigd.
Slapende benen door een kniezit is een onopgelost probleem bij tochten met catamarans. Op vlakke stukken kun je je benen even strekken en uitrusten, maar vaak is het zelfs moeilijk om van de catamaran aan land te gaan.
Comfort wordt door elke catamaranvaarder anders ervaren, maar één aspect staat vast: de zitplaats moet hoog genoeg zijn om de belasting op de knieën te verminderen.
Op sportcatamarans worden twee soorten zitplaatsen onderscheiden: “machinegeweren” en de meer gebruikelijke opblaasbare zitkussens:
- “Machinegeweren”, zo genoemd vanwege hun ondersteuning die doet denken aan een mitrailleursteun, zijn redelijk comfortabel. Ze lopen niet zomaar leeg, wat een groot voordeel is. Toch zijn ze niet wijdverspreid en worden ze eerder als exotisch beschouwd.
- Opblaasbare zitkussens, ook wel banken genoemd, zijn veel populairder. Ze zijn eenvoudiger te monteren, comfortabel en hebben slechts één nadeel: als de stop er per ongeluk uitvalt, loopt het zitkussen leeg. Dit komt echter zelden voor, en in alle andere opzichten bewijzen ze hun waarde in de praktijk.
opblaasbare bank
Kniesteunen zijn een essentieel onderdeel van de zitplaatsen. Ze fixeren de roeier stevig op zijn plek, voorkomen dat hij eruit valt en maken efficiënt roeien mogelijk. Eén uiteinde wordt aan de langsliggers bevestigd, terwijl de lengte verstelbaar is, passend bij de behoeften en het postuur van de gebruiker.
Bij de “Belraft”-catamarans zijn zelfs twee riemen per kant voorzien. Toch weten vooral langere mensen dit comfort echt te waarderen.
Bevestigingsriemen houden het been op verschillende hoogtes vast: sommigen geven de voorkeur aan een positie dicht bij het lichaam, terwijl anderen liever de dijsteun in het midden gebruiken. Deze details zijn persoonlijk en iedereen kan de riemen naar wens aanpassen, wat dankzij de flexibele ontwerpmogelijkheden van fabrikanten prima kan.
Roeiers op een gondel in kniezit
Een extra eigenschap van de steunen is een snelontgrendelingsgesp, bijvoorbeeld gebruikt bij “Raftmaster”-modellen. Deze zorgt ervoor dat je je snel kunt bevrijden in het geval van kantelen, mocht je vast komen te zitten aan de riemen of andere uitrustingsonderdelen.
Extra details
Een dekzeil of tent is aanwezig op de meeste zware modellen of die geschikt zijn voor vlak water. Er zijn zelfs boten gezien met opgezette tenten op het dek. Verder zijn waterdichte bagagetassen een must-have.
Tent op een catamaran
Ook handig is de mogelijkheid om een zeil en een afneembare spiegel voor een motor te installeren. Kortom, de mogelijkheden zijn eindeloos, en zolang catamarans blijven bestaan, zullen hun ontwerpen blijven evolueren. Een universeel schip creëren dat geschikt is voor alle soorten vaart, is waarschijnlijk niet haalbaar, maar de bestaande modellen hebben alle kans om beter te worden.
